Woensdag 29-7-2015

Woensdag 29-7-2015

We genieten van een welvoorzien en chaotisch ontbijt te midden van een groot reisgezelschap Brazilianen. Die zijn nogal druk, misschien van nature maar ook omdat ze gaan vertrekken. Het is een gesleep met koffers, over en weer geven van instructies en commentaar, overleg, ook via de mobiele telefoon. Zij gaan heel informeel met de situatie om, zodat ik, als ik met mijn bordje terug kom van het buffet, geen stoel meer heb. Bij ons tafeltje staan inmiddels helemaal geen stoelen meer. Maar als je wacht tot er iemand gaat staan en dan die stoel pakt is er ook niemand die daar iets van zegt.

In het restaurant nemen een aantal vogels deel aan het ontbijt. Ze zijn nogal brutaal, wandelen gewoon op het buffet rond en eten van de vele kruimels. Het zijn witte vogels met een boevige uitstraling, vooral vanwege hun zwarte maskertjes, tapuiten.

In Olinda is het vandaag bewolkt en uit die bewolking valt regen. Met regenkleding en paraplu beginnen we aan onze stadswandeling langs de vele kerken en kleurige huizen. Veel van die huizen zijn ateliers en kunstenaarswoningen, op eigenzinnige wijze beschilderd en van aparte details voorzien.

De naam Olinda heeft trouwens niets met Holland te maken. Volgens de overlevering is deze gebaseerd op de uitroep van de Portugese stichter, Duarte Coelho Pereira: ‘O linda situacao para se construir uma vila’, wat een mooie plek om een stad te bouwen.

Brazilië was, na haar ontdekking in 1500, een Portugese kolonie. Zij ontwikkelden er een winstgevende suikerrietcultuur, vooral in de landstreek Pernambuco, waar in 1623 de helft van alle Braziliaanse kolonisten woonde. Het bezit van (een deel van) Brazilië zou voor de Nederlanders een uitstekende basis zijn om Spaanse zilvervloten te onderscheppen. Dat was een van de doelstellingen van de WIC, die tenslotte een schepping was van een militante calvinistische partij. Bovendien stonden de suikerwinsten de WIC-aandeelhouders wel aan, dus veroverden de Nederlanders Olinda (1630). Vanzelfsprekend brandden zij vrijwel alle kerken plat want het waren kerken van de gehate katholieke dwaalleer die uitgedragen en verdedigd werd door de al even gehate koning van Spanje, het land waartegen Nederland een vrijheidsoorlog voerde (Wat wij nu aan kerken kunnen zien stamt van na 1654, toen de Nederlanders eindelijk opgetieft waren).
Niet alle Nederlanders waren even blij met dit WIC- initiatief. Al lang werd er door Nederlandse kooplieden in goede harmonie handel gedreven met de Portugese kolonie, waarbij Brazilië een interessante exportmarkt voor Nederlands linnen vormde. Bij een WIC-aanval liepen schepen, agenten en andere handelscontacten gevaar, legden deze kooplieden uit in een petitie aan de Staten Generaal. Het mocht niet baten.

Bij de eerste de beste gelegenheid waar we naar binnen kunnen doen we dat: het Museu de Mamulengo, Poppenspelmuseum. Hier worden de poppen tentoongesteld die gebruikt werden in de poppenkasten van Pernambuco. Het poppenspel moet nogal een cultus zijn geweest, gezien het aantal poppen, vele honderden, en dat wordt in het museum bevestigd in de verhalen over de diverse ‘mestres’. Deze meesters worden neer gezet als grote beeldende- en uitvoerende kunstenaars. Zij maakten niet alleen al hun poppen zelf maar bedachten ook de verhalen die zij met hun poppen speelden. Komedie, tragedie, parodie: allemaal gespeeld met een goede intuïtie voor effect en spektakel. Dat is ook te zien aan de poppen zelf, die met een naïeve trefzekerheid karakter hebben meegekregen van hun makers.
Bij binnenkomst wordt ons, vanwege het slechte weer of omdat wij er zo verzopen uitzien, een ‘cafezinho’ aangeboden, het kleine kopje zeer zoete Braziliaanse koffie.

Eén duo komt in de poppencollectie, maar later ook op andere plaatsen en momenten, prominent naar voeren: Lampiao (Olielamp) en Maria Bonita.
In de jaren 1920/1930 maakten zij de omgeving onveilig door met hun bende van zo’n veertig man moordend en plunderend rond te trekken. Een deel van de buit verdeelden zij onder de arme bevolking van de streek, de Nordeste. Zijn echte naam was Virgulino Ferreira da Silva en hij was getrouwd met Maria Gomes de Oliveira (Maria Bonita). Ze hadden een dochter: Expedita.
Lampiao droeg een kenmerkend brilletje en was kleermaker van beroep. Hij en Maria Bonita hebben hun eigen kledingstijl gecreëerd. Zijn bekendste ontwerp is de ronde leren hoed, met de voorste rand omhooggeslagen en versierd met metalen sterren en/of munten. Die wordt in het binnenland van Pernambuco nog steeds gedragen.
Lampiao werd door politiemannen gedood, samen met Maria Bonita en negen leden van zijn bende, toen ze op 28 juni 1938 in een hinderlaag liepen.
Het verhaal van Lampiao en Maria Bonita is de inspiratiebron geweest van talloze liedjes, toneelstukken, films etc. Voor veel Nordestinos zijn zij nog altijd volkshelden, voor anderen een stel bandieten en moordenaars.

Vanwege de regen die blijft aanhouden zijn veel ateliers dicht. We spotten één kunstenaar die met zijn alpinopet de weg oversteekt en in een huis verdwijnt. Dan gaat het zo hard regenen dat wij een schuilplaats aangeboden krijgen van een groepje bewakers. Zij staan in wat de dependance blijkt te zijn van het MAC, Museo de Arte Contemporao, Museum van hedendaagse kunst. We wachten een uur en bekijken ondertussen noodgedwongen de tegenvallende collectie. Eén van de bewakers legt uit dat het hoofdgebouw, de Big Mac zullen we maar zeggen, niet toegankelijk is vanwege lekkage. Dat is goed nieuws.

Het Mercade Ribeira, een gebouw waar oorspronkelijk slaven werden verkocht, biedt een poppenfenomeen aan van een heel andere orde. Hier staan een aantal reusachtige papier-maché poppen die gebruikt worden tijdens het carnaval.

De gemeente Olinda heeft vanuit haar kunstbeleid een aantal muren en panden voor graffitiartiesten beschikbaar gesteld. Dat heeft tot leuke resultaten geleid. Het aardigst vind ik die waarbij elementen van de muren zijn meegenomen in het ontwerp. Luiken die opgenomen zijn in een zonnebril of een mond die ook een brievenbus is.

In de Igreja de Nossa Senhora do Rosario dos Homens Pretos, de kerk van onze vrouwe van de rozenkrans van de zwarte mensen, is een dienst aan de gang. Monniken zitten rondom het altaar en doen hun prevelementjes en gezangen. Dat brengt een gregoriaanse sfeer met zich mee, die in opvallend contrast is met de weelderige vergulde versieringen rondom het altaar.

Tegen de tijd dat we trek krijgen stuiten we op Bodega de Veio, een kleine volgepakte ruimte waar je een bijna Hollands broodje kaas kunt krijgen, de kaas is voorzien van een fluor-roze korst. De meeste kaas in Brazilië is jong tot zeer jong, minderjarig eigenlijk, nogal smakeloos ook, maar bij Bodega de Veio weten ze van wanten. Vele oorkondes hangen aan de muur en naast horeca-onderneming zijn ze ook supermarkt, slijterij, galerie, speelgoedwinkel, wat eigenlijk niet. Een zaak naar ons hart waar de Smyrnoff en de pispotten, broederlijk naast elkaar op de koelkast, tot het aanbod behoren. Na ons broodje regent het nog steeds en trakteren we onszelf op een ‘cachasa’, een Braziliaanse borrel. Ook hier weet Bodega de Veio veel waar in een kleine ruimte te krijgen.

Als het weer droog is wandelen we verder, naar boven, naar Praca da Se, waar het uitzichtpunt is. We kijken over de natte oranje terracotta daken van Olinda, langs de kust, de branding en het strand helemaal tot de betonnen torenflats van Recife, die op een kilometer of tien in de dampige atmosfeer staan.

Met de lift van de Caixa d’agua, doos met water, laten we ons nog een stapje hoger brengen voor een nog breder perspectief. Als we helemaal boven op de watertoren staan gaat beneden ons de kerk uit. Een stroom van spierwitte marine-uniformen komt naar buiten, we kijken de mariniers boven op de pet. Een van de reuzenpoppen, een blonde schoonheid met lang krulhaar en een roze jurk, komt juist op dat moment even langs flaneren. Toeval?

Als laatste binnen-activiteit doen we nog een kloosterkerk, Igreja do San Francisco, het eerste klooster van de Franciscaners in Brazilië. Bij de receptie hangt een Franciscaner bel, maar die hoeven we niet te gebruiken. De azulejo’s in deze kloostergang beelden het leven van Franciscus uit, een gepast onderwerp waar ik heel weinig van weet. Op een tafereel staat er een vent op een andere vent. De onderste blijkt Franciscus te zijn, die ergens voor gestraft wordt. Moet ik mij toch maar eens in verdiepen, in die Frans.


Weer terug in het hotel moeten we een aantal zaken regelen. De aanbetaling voor onze tocht naar de Pantanal en invulling geven aan onze planning voor het Amazonegebied. Met name dat laatste leidt tot frustratie. We willen het liefst niet midden in de nacht aankomen in een onbekende Braziliaanse stad waar we de weg en het openbaar vervoer nog niet kennen. Dat is tot nu toe steeds gelukt. Maar de vluchten naar Manaus vertrekken of te vroeg om ze te halen of komen te laat aan in Manaus. Daarnaast zijn ze erg duur, bijna driehonderd euro per persoon voor een enkeltje. We besluiten om voor nu te stoppen met onze pogingen daar een mouw aan te passen en morgenochtend verder te zoeken.

‘s Avonds eten we, met live muziek, op een terras vlak bij de bushalte. Daar ontdekken we dat vijftig meter achter de halte de Atlantisch oceaan ligt. De avond daarvoor, toen we aankwamen, hebben we daar helemaal geen erg in gehad.